Op 9 februari 2021 vond de tweede ISOC NL expertgroep sessie plaats.
De concrete aanleiding voor deze sessie was het Plan Open Overheid. De overheid heeft expliciet gemaakt commentaar van NGO’s te willen ontvangen omtrent het plan, en legde voor om een sessie te organiseren om samen met ambtenaren van Binnenlandse Zaken (BZK) te praten over open source en de overheid.
Om dat voor te bereiden werd deze expertgroep sessie georganiseerd, waarbij het ISOC NL bestuur graag samen met de leden van de expertgroep input wilde verzamelen om te leveren tijdens de overheidssessie over het Plan Open Overheid.
Het doel van de sessie was om in grote lijnen te schetsen welke belangrijke zaken in acht genomen moeten worden bij het maken van beslissingen over het gebruik van open source software bij de overheid.
Achtergrond
Ter voorbereiding op de sessie hebben de bestuursleden en de expertgroep leden zich verdiept in het thema aan de hand van de volgende materialen.
1. Het Playbook ‘Publieke Software Aanbesteden’.
Ter context rondom het playbook:
Wat is er nodig om de broncode van overheidssoftware vrij te geven? Op deze vraag zoeken het ministerie van BZK, iBestuur en Stichting Kafkabrigade de komende maanden een antwoord. De kennis die zij ophalen in hun zoektocht wordt vastgelegd in het playbook ‘publieke software aanbesteden’. Professionals kunnen een bijdrage leveren aan het playbook.
Op 17 april 2020 verscheen de beleidsbrief van staatssecretaris Knops over het vrijgeven van de broncode van overheidssoftware. De staatssecretaris roept overheden op om de broncode van overheidssoftware actief vrij te geven en hierin een ‘Open, tenzij’ principe te hanteren.
Schrijf mee!Het playbook heeft als doel om overheden te inspireren om tot vernieuwende manieren van aanbesteden van ICT te komen. Het playbook staat voorlopig open voor discussie, voor aanvullingen, voor vragen en voor (betere) en aanvullende antwoorden. Geïnteresseerden kunnen het playbook lezen en er ook direct op reageren. Meepraten over open source binnen de overheid kan via de Pleio Community.
Het bericht Denk mee over het open source aanbesteden van publieke software verscheen eerst op Digitaleoverheid.nl.
2. De overwegingen bij “open, tenzij” en aanpak open source 2020-2021
3. De Handreiking Wet Markt en Overheid
4. Hoofdstuk 11 uit The Netherlands Open Government Action Plan 2020 – 2022
Stellingen
Tijdens de sessie zelf vormden drie concrete stellingen de leidraad voor de discussie.
Stelling 1: Zal het open source beleid wel of niet bijdragen aan het oplossen van de IT-problemen waar de overheid mee te maken heeft?
Stelling 2: Open source software betekent veel meer dan de code publiceren, en heeft gevolgen voor onderhoud en hergebruik van de software. Zijn die gevolgen voldoende doordacht in deze beleidswijziging?
Stelling 3: Het veranderen van de WMO is een situatie waar de overheid zijn eigen regels verandert. Dan is het zaak ook rekening te houden met de implicaties voor de rest van Nederland en per sector de dialoog aan te gaan.
We nodigen ISOC NL leden uit hun mening te delen over deze stellingen. Graag ontvangen we reacties onder dit bericht of per mail via communitymanager@staff.isoc.nl.
Discussiepunten
Een aantal noemenswaardige punten die tijdens de discussie naar voren kwamen vulden elkaar zowel aan als dat ze elkaar tegenspraken.
- ‘De coronamelder is een voorbeeld van een software die open source is gebouwd in een open proces. Zodoende kon iedereen gevonden fouten melden. Ontwikkelaars ervoeren dat als prettig want het gaf hen de mogelijkheid het beter te doen. Kortom, een voorbeeld hoe open source en een open proces de IT- problemen bij de overheid verminderen.’
- ‘Open source betekent niet alleen een open bron maar behoeft ook een community die gezamenlijk beslist over de toekomst van een applicatie zoals de toe te voegen features. Er moet opgepast worden wanneer de community mee kan ontwikkelen. Statelijke actoren kunnen kleine veranderingen maken in de code waardoor de code juist kwetsbaar wordt.’
- ‘Vendor lock-in is een probleem voor IT bij de overheid maar ook in het algemeen. De coronamelder is hiervan een voorbeeld. Die is open source maar wel gebouwd op de Google stack waardoor alle gegevens naar de VS verhuizen.’
- ‘Open source is steeds minder relevant. Een voorbeeld is Redhat, dat diensten levert over open source software. Dat betekent evenzeer een vendor lock-in, want bij grotere systemen kan men ook niet zomaar van beheerder of support wisselen.’
- ‘Bij een aanbesteding bij de overheid moet de broncode open zijn:
- Tegen vendor lock-in
- Om controle uit te oefenen, mogelijk dankzij transparantie
- Omdat je aan de maatschappij beschikbaar wilt maken wat er met belastinggeld betaald is. Hierbij kan er een conflict ontstaan met het business model van de ontwikkelaar.’
- ‘Met het doel om de herbruikbaarheid van software te maximaliseren is open source een goede optie. Daarbij is het belangrijk te beseffen dat open source meerdere dimensies heeft. Aan de ene kant is het in principe vrij herbruikbaar voor een ieder. Aan de andere kant kunnen zich allerlei licentie problemen voordoen. Dat maakt vrij hergebruik in de praktijk vaak lastig.’
- ‘Voor de overheid is gebruik van open source software moeilijker omdat ze minder geld hebben dan hele grote bedrijven. Daarbij hebben ze een kennisachterstand. Je kunt niet verwachten dat allerlei kleine gemeenten gaan samenwerken om gezamenlijk een systeem draaiende te houden.’
- ‘De overheid is vaak een chaotische opdrachtgever waardoor grote projecten niet lukken.’
- ‘Open source kan worden gebruikt als vliegwiel om kennis erover bij de overheid te gaan opbouwen. Waarom zou er geen Rijkswaterstaat voor IT moeten komen? Er moet een minister voor digitale zaken komen. En als open source dan inderdaad toegepast wordt, moet de overheid dan ook de open source communities gaan leiden.’
- De overheid en de markt:
– ‘Een van de gevaren van open source is dat je een marktpartij in de wielen gaat rijden als die van die source zijn business heeft gemaakt. Hierover is geen discussie tussen het bedrijfsleven en de overheid. Op dit onderwerp lijk dat het bedrijfsleven er buiten gehouden wordt. Daardoor lijkt het er op dat de overheid een beslissing maakt die zichzelf ten goede komt zonder de benadeelde partij (de markt) daar bij betrokken wordt. Grote bedrijven redden het wel maar niet de kleintjes. Vandaar de oproep aan de overheid om in dialoog te gaan met Startup NL om te zien hoe ook de kleine bedrijven hiermee om kunnen gaan. Overal waar je kijkt wordt de discussie alleen gevoerd vanuit de overheid.’
– ‘De WMO is er omdat je in NL vrij moet kunnen ondernemen. In de WMO reguleer je jezelf en als de overheid dat verandert moet die wel met de belanghebbenden praten. Aan de andere kant zitten er genoeg lobbyisten van bedrijven in de Tweede Kamer.’
– ‘De markt is niet een statisch iets. Er gaat nog veel veranderen. De Digital Market Act, voornamelijk bedacht om iets aan de macht van Google te doen, is een voorbeeld van Europese wetgeving die ook de markt zal gaan veranderen.’ - ‘Moet AI bijvoorbeeld niet open zijn om het te kunnen controleren? Moet software daarom niet juist open zijn? Moet het bedrijfsleven per se geld verdienen aan Intellectual Property? Dat kan allemaal ook op een andere manier. De overheid levert ook water. Daarmee concurreren ze met waterfles verkopers. Moeten ze het daarom niet doen? Nee, want we hebben democratische besloten dat we goede watervoorziening willen.’
Ook meedoen aan de volgende ISOC NL expertgroep sessie? Aanmelden voor de expertgroep kan door een mail te sturen naar communitymanager@staff.isoc.nl! Om terug te blikken op de eerste expertgroep sessie, lees hier verder.