Door Karina Palosi
Op het eerste gezicht kon ik me niets bij het internet voorstellen, want ja, je hebt toch bibliotheken. Maar dat was in de vorige eeuw. Nu ben ik mijn eerstgeboren kind ervoor aan het opofferen – want elke zoekopdracht, video op Youtube en email, elke klik warmt de aarde verder op, ook al heeft Google nog zo veel CO2 aflaat gekocht. Het internet is onze infrastructuur geworden, met een aantal onvoorziene gevolgen.
Wij zijn bijvoorbeeld alwetend geworden, tegen wil en dank. Alleen wij weten niet enkel de waarheid maar ook alle halve waarheden, de onzin, de misinformatie en de opstokerij. Alles, zonder discriminatie. Social media, alternative facts, de dam is gebroken en een vloedgolf aan informatie, misinterpretaties en straks de deep fakes wassen feit en fictie door elkaar.
Kunstenaars Julian Oliver en Danja Vasiliev, ook wel bekend als the Critical Engineers, hebben Newstweek https://julianoliver.com/output/newstweek.html gemaakt in 2011, een onopvallend kastje in een stopcontact waarmee je op het lokale netwerk het nieuws voor wie ook op dit netwerk zit kunt veranderen. Headlines herschrijven op cnn.com, namen of woorden vervangen op bbc.co.uk, je eigen wending geven aan gebeurtenissen op fox news. De werkelijkheid wordt nog vloeibaarder, en zo kun jij even the man in the middle zijn.
We hebben poëtische fake news nodig, zei Constant Dullaart in een interview. Om precies te zijn, zei hij:
“I think that was actually the privilege of art, to offer these altered realities, and now that’s been hijacked by political propaganda, and I think we need to reclaim that realm by art, by actually showing that we need more absurdism, more other ways of seeing than just what is valid for a political agenda. We need more poetry in that, more poetic ways to alter reality, and more poetic fake news.” (Machine Visions, New Ways of Seeing)
Hij begon in 2014 een onderzoek naar fake Instagram volgers, en ontdekte al snel dat dit een hele industrie was. Op zich niet zo verrassend dat er iets fake zou zijn aan Instagram, want door al de filters ziet men de oprechte likes niet meer. Hij kocht een klein leger aan volgers, zo’n 2,5 miljoen stuks. In het systeem van Instagram heb je niet veel opties van hoe je je volgers kunt inzetten, maar hij besloot om het af te tasten en deelde zijn volgers uit om bijvoorbeeld onbekendere kunstenaars even veel gewicht te geven als goed gevolgde, bekende curators. Even de kunstwereld gelijktrekken. Echter niet iedereen is gediend van socialisme op een sociaal netwerk. Sommigen hechten ook veel waarde aan de “echte” #nofilter en als het platform helt, is ook maar de vraag wie het mag nivelleren.
Zonder houvast of gevoel van controle, als de wereld voortdurend maar verandert, de meta narratieven links en rechts wegvallen, kom je al snel uit bij magisch denken, onze symbolische manier van denken waar de grottekeningen vandaan komen, de sjamanen, de mythen, etc. Nu hebben wij hedendaagse kunst om ons te helpen de wereld opnieuw te zien en te begrijpen.
Dingen opnieuw zien, waar Nederlands heel treffend het woord herzien voor heeft, kan geweldig zijn, in een mindblowing way, wanneer je kijkwijze – soms op spectaculaire wijze – verandert. Helaas is dit ook de aantrekkingskracht van complottheorieën, en het is heel spijtig dat niet iedereen het verschil herkent tussen een kundig doorwrochte roddel en een paradigma verschuiving.
Soms moeten we herzien waar we naar kijken. In 1972 heeft John Berger (kunstcriticus, schrijver, kunstenaar) de serie Ways of Seeing gemaakt (4×30 minuten – eerste deel: https://www.youtube.com/watch?v=0pDE4VX_9Kk) wat ook in boekvorm verscheen, en hierin laat hij ons niet alleen op een bewuste manier naar kunst kijken, maar maakt ons ook bewust van hoe wij kijken, want kijken is constructie. Wat je ziet en hoe je kijkt is ingebed in de dominante oogpunten van je eigen tijd. Door te kijken creëren wij een werkelijkheid.
De twee uur van de serie is de moeite dubbel en dwars waard. Al zullen sommige delen misschien als oud nieuws voorkomen, er is genoeg dat verrast. Het is zelfs aan te raden om het meerdere malen te bekijken. Voor de revisie zou ik de versie van kunstenaar Lorna Mills aanraden, die 30 web-based artists vroeg om een één minuut lang werk te maken voor een minuut van Ways of Seeing, en uit die 30 werken ontstond de nieuwe versie: Ways of Something https://vimeo.com/105731173.
Hiermee zijn we klaargestoomd voor de volgende stap: de radioserie New Ways of Seeing, van James Bridle http://jamesbridle.com/new-ways-of-seeing te beluisteren op BBC radio 4 https://www.bbc.co.uk/programmes/m000458l Deze serie is in 2019 gemaakt, hij praat met hedendaagse kunstenaars (onder anderen de bovengenoemde Critical Engineers en Constant Dullaart) over kunst, technologie en het internet; thema’s die de centrale interesse vormen van deze kunstenaars, waar zij en Bridle mee werken.
Ik kan de spreekwoordelijke lans niet genoeg breken voor dingen opnieuw zien. Het is bevrijdend en en het is ook nodig denk ik, want ons wereldbeeld zo nu en dan flink overhoop halen helpt tegen het vast komen te zitten in onze persoonlijke werkelijkheid, een filter bubbel, of horribile dictu een complottheorie. Ik kijk uit naar een herziene toekomst, en volgende maand weten we misschien ook meer over wat de werkelijkheid tegenwoordig inhoudt.