Door Karina Palosi
Een kunstwerk heeft zes seconden om een impact te maken – in een museum, waar mensen heen gaan om naar kunst te kijken. Onder je duim slinkt deze tijd tot een fractie van een seconde. Woord en beeld zwiepen naar boven en er blijft maar een piepklein venstertje van tijd over waarin je kan besluiten om te klikken of te blijven scrollen. In een inbox blijft kunst ook vaak een ongeklikte link.
Het is vechten tegen de bierkaai, maar als kijker en kunstwerk elkaar vinden, krijgt het werk de kans om een snaar te raken. Soms raakt het zelfs zulke diepe triggers, dat een hele machinerie in beweging komt.
Een kunstwerk wat verrassend wijd verspreid raakte is Google Map Hacks (2020) van de Duitse kunstenaar Simon Weckert http://www.simonweckert.com/googlemapshacks.html. Hij gooide 99 oude smartphones in een trekkarretje en liep daarmee door het zonnige, en vooral heel erg lege Berlijn, op die manier een serieuze file veroorzakend online, op Google Maps. Geestig! Het stond in the Guardian, CNN, Wired, Endgadget, Twitter, Facebook feeds, overal – want wat een spitsvondig kunstwerk! Google kon er ook best om lachen.
In 2009 heeft Caleb Larsen het kunstwerk A Tool to Deceive and Slaughter gemaakt, een smaakvol glimmend zwarte doos die zichzelf verkocht op eBay. Als iemand het gekocht heeft, gefeliciteerd!, binnen een week zette de doos zichzelf weer op eBay voor de volgende koper. Mocht de koper het toch willen houden, zal de kunstenaar dit object niet meer als kunstwerk beschouwen, waardoor het zijn waarde verliest. Het kunstwerk gebruikt eBay en hackt het hele idee van “art as commodity”, maar mocht je toch terug willen naar dat verouderde idee van “als ik het gekocht heb, is het van mij”, heb je geen kunstwerk meer. Briljant!
De respons voor dit werk was positief, maar nu, in 2020, zijn de website van het werk http://atooltodeceiveandslaughter.com/ en van de kunstenaar allebei opgedoekt en het is ook niet meer op eBay te vinden. Ik weet niet waarom, misschien was het systeem er niet bovenmatig van gecharmeerd, maar we kunnen ervan uitgaan dat het eBay niet tegen de borst stuitte. Waarschijnlijk is de kunstenaar (en doos) nu met andere dingen bezig.
No Fun (2010) van de kunstenaars Eva en Franco Mattes (a.k.a. 0100101110101101.org) is een video van een online performance op ChatRoulette, een videochat programma waar willekeurige personen aan elkaar gekoppeld worden. Als je niet matcht of uitgepraat bent, kan je altijd verder klikken voor een nieuwe ronde. Het werd in 2009 door een 17-jarige student in Moskou gelanceerd, en Russian Roulett zou het ook niet hebben misstaan als naam, want je weet niet wat je op je scherm krijgt. Doorgaans zijn het aardige mensen uit heel de wereld, maar soms krijg je een cyberantropoloog die onderzoek doet, soms een man die je iets wil laten zien of erop aandringt dat jij iets laat zien, en soms een kunstenaar die zelfmoord insinueert.
Kijkend naar No Fun https://0100101110101101.org/no-fun/ zien we een split screen, de kunstenaar hangt in de hoek van een viezige kamer, een beetje onnatuurlijk, maar geloofwaardig genoeg. Zijn laptop is in beeld, zodat de kijker zichzelf kan terugzien, ter bevestiging, dat het allemaal live is. Verder is er geen uitleg, dus iedereen die dit te zien krijgt, moet maar zelf bedenken wat zij zien en hoe te reageren.
Tegenwoordig wordt er meer over content moderation gesproken en beseffen wij ook dat social media de duistere kant van de menselijke geest naar boven haalt, zo niet versterkt, maar tien jaar geleden was dit nog verrassend. Desondanks heeft maar één van de kijkers de autoriteiten gebeld. YouTube heeft deze video verbannen, maar het staat wel op Vimeo.
Hier komt de vraag al een meer naar voren van wat je (als kunstenaar) mag doen voor je webcam. “Get away with murder” is een stap te ver, maar er is nog een platform voor “get away with (pretend)suicide”. Het roept ook veel vragen op over context, bystander effect, verantwoordelijkheid, impact, triggers, de werkelijkheid online, etc. waar we hier allemaal niet op ingaan, maar het schetst wel een complex systeem dat we “online” noemen.
En dan komen we bij gevoeligere topics dan mensenlevens. Paolo Cirio heeft Google Will Eat Itself (GWEI) in 2005 opgezet https://www.gwei.org/index.php en https://paolocirio.net/work/gwei/
Het is een kortsluiting in het systeem: We generate money by serving Google text advertisments on a network of hidden Websites. With this money we automatically buy Google shares. We buy Google via their own advertisment! Google eats itself – but in the end “we” own it!
En het werkt nog ook! Daarom stuurde de Duitse tak van Google ook gelijk een cease and desist letter naar de kunstenaar, of ze onmiddellijk wilden stoppen met deze fraudulente handel, want het is niet de bedoeling om aan Google te gaan sleutelen. Kapitalisme, daar moet je met je kunst van afblijven.
Maar het beest ontwaakte pas echt voor het werk van Ubermorgen in het jaar 2000 voor Vote-Auction https://www.ubermorgen.com/vote-auction.net/ en https://anthology.rhizome.org/vote-auction creëerde. Het Oostenrijkse kunstenaars duo lanceerde een website waar Amerikaanse burgers zogenaamd hun stem konden verkopen aan de hoogste bieder in de verkiezingen van 2000 (George W. Bush vs. Al Gore).
Ze adverteerden met de slogan “brings capitalism and democracy closer together“. Het enige systeem waar je stem echt wat uithaalt. Je stem verkopen is natuurlijk illegaal, dus je kon ook niet registreren als verkoper, de website was echt alleen een front.
Het was echter geen politiek statement, geen activisme, het was puur bedoeld om te kijken hoe ver je met zo’n project kon komen. Vóór 9/11.
Ze verwachtten wel wat oproer. Ze presenteerden zich ook als Oost-Europese en verder anonieme zakenmannen en hebben ook andere juridische voorzorgsmaatregelen getroffen, maar de weeromstuit was overweldigend. 2500 verschillende mediakanalen berichtten over dit project, 8 Amerikaanse staten hebben ze aangeklaagd, de FBI, CIA, NSA en buitenlandse veiligheidsdiensten zaten er onmiddellijk bovenop. Een interview is hier te vinden: https://rhizome.org/editorial/2018/nov/05/the-body-was-under-threat-ubermorgen-on-vote-auction/
Uiteindelijk zijn ze er 700 kg aan documenten uit verschillende rechtszaken, procedures en waarschuwingen wijzer van geworden en trokken al in 2000 (voordat we allemaal mobiele telefoons hadden) de conclusie: offline bestaat niet. Wat uit het internet terugsloeg voelden ze op de huid en de FBI agenten stonden toch wel heel tastbaar op de stoep.
Maar wat kan eigenlijk een kunstwerk of één persoon uithalen?
De kunstenaar Heath Bunting – http://status.irational.org/ – is al zijn hele carrière lang bezig met het creëren van open en democratische systemen door communicatiesystemen en sociale systemen te onderzoeken. Oftewel door systemen te hacken zodat er ruimte overblijft voor de mens. Hij begon vroeg in de jaren negentig en is sindsdien vaak genoeg door autoriteiten ondervraagd, en wordt doorgaans (meer dan de rest van ons) in de gaten gehouden.
Het Status Project (2004-2008) onderzocht wat identiteit nog eigenlijk betekent wanneer een corporatie ook een “persoon” kan zijn. Project pagina is http://status.irational.org/ en over het project: https://www.furtherfield.org/heath-bunting-the-status-project-the-netopticon/
Het vervolg was de Identity Bureau waar iedereen volledig legaal €500 kon ruilen voor een “transferable synthetic British natural person” identity kit, compleet met paspoort, Engelse equivalent van een bonus kaart, een BSN nummer, ov-chipkaart, adres, rekeningnummer, en rekeningen die naar dat adres zijn gestuurd, en nog veel meer, een hele persoonlijkheid: http://status.irational.org/identity_for_sale/
Een kunstwerk dat letterlijk je identiteit kan veranderen.
Een kunstwerk heeft de potentie om de wereld groter te maken. Kunstwerken zijn referentiepunten, nieuwe woorden en beelden die ons helpen oriënteren.
Dus lang verhaal kort: klik vooral op links. Bijvoorbeeld hier is een verse uit 2020 http://wellnowwtf.siliconvalet.org/enter/index.html. Een nieuwe oogst van online werken met de titel die ongetwijfeld resoneert dit jaar: Well now wtf? Laten we eens gaan kijken.