De Ronde Tafel Desinformatie kwam voor de tweede keer bijeen bij Beeld & Geluid Den Haag op 12 januari 2023. In deze bijeenkomst lag de focus op jongeren en desinformatie. Bert Pieters (Mediawijs) is uitgenodigd om te vertellen hoe hij met jongeren in gesprek gaat over complottheorieën. En Thierry Marchand (TikTok) geeft inzicht in het desinformatie-beleid van TikTok. Zara Toksöz (foto) begeleide de sessie. Vanuit Internet Society Nederland zijn voorzitter Ruben Brave alsmede dr. Jean Wagemans en dr. Federica Russo van de Universiteit van Amsterdam en de ISOC NL MMGA Working Group betrokken bij de Ronde Tafel Desinformatie.
Workshop over complottheorieën
Bert Pieters vertelde over het educatieve programma “What’s New”, met daarbinnen de workshop “Je kan dit niet verzinnen”. Dat heeft Mediawijs ontwikkeld voor scholen. In de fase van identiteitsvorming zijn jongeren vatbaarder voor complottheorieën. Daarom is dit een interessante doelgroep.
Het programma bestaat uit vier opdrachten:
1. Verzin een verhaal met dezelfde structuur als een complottheorie
2. Bedenk waarom een geheim uit zou komen en waarom niet
3. Bespreek waarom iemand in een complottheorie zou geloven
4. Neem een complottheorie onder de loep en ga na welke bronnen geloofwaardig zijn en welke niet.
Algemene inzichten die de scholieren in deze workshop opdoen zijn:
● We zijn in staat om geloofwaardige nepverhalen te verzinnen.
● Iets lange tijd geheim houden is niet zo eenvoudig.
● Afhankelijk van onze eigen verlangens, frustraties, ideeën kunnen complottheorieën aantrekkelijk zijn.
● Je kan complottheorieën meestal herkennen aan hun bepaalde structuur.
● Denk steeds na over welke media jij geloofwaardig vindt en waarom je ze kan vertrouwen.
● Ga in gesprek met anderen over media voor extra inzichten.
De expertgroep maakt zich zorgen over het wantrouwen dat veel jongeren hebben tegenover de media en de overheid. Daarover zegt Pieters dat het belangrijk is om uit te leggen waarom nieuws wordt gemaakt, op basis waarvan journalisten keuzes maken enwaarom een bepaald publiek aan wordt gesproken (en jongeren soms vergeten worden). Daarnaast is het goed om jongeren inzicht te geven in hoe ze feiten checken en hoe ze om kunnen gaan met de mening van anderen.
Wie kan wat doen?
Aan de expertafels werd besproken wie een rol heeft in het vergroten van mediawijsheid van het grote publiek. Een paar bevindingen:
Algemeen:
● In hoeverre zorgt het waarschuwen voor desinformatie ervoor dat mensen al het nieuws gaan wantrouwen en overschatten hoeveel nepnieuws er rondgaat?
● We missen een strategie voor het bereiken van die-hard complotdenkers.
● We moeten begrijpen dat jongeren een andere definitie hebben van ‘nieuws’. Ze zijn heel actief op zoek tegenwoordig en maken daar keuzes bij in wat ze (niet) relevant vinden.
Met betrekking tot workshops:
● Musea en bibliotheken kunnen een belangrijke rol hebben bij mediawijsheid, bijvoorbeeld door workshops in musea en bibliotheken aan te bieden.
● We geven met name workshops voor jongeren, maar kunnen dit soort workshops ook aanbieden aan volwassenen. Want zij zijn degenen die de jongeren moeten opvoeden.
Met betrekking tot journalistiek:
● Media met een breed bereik kunnen zaken in hun medium ontrafelen om diverse doelgroepen te bereiken.
● Journalisten moeten goed nadenken waar ze aandacht aan willen geven en goed inschatten of media soms niet zelf een storm veroorzaken.
● Media kunnen transparanter zijn over hun bronnen en aanpak.
● De amateurtak in de journalistiek moet levendig blijven. Zij faciliteren jongeren die willen leren vloggen. Ze leren hen praktische tips & tricks en hoe het journalistieke proces werkt.
Desinformatie op TikTok
Zara Toksöz interviewde Thierry Marchand over desinformatie op TikTok, De essentie van de antwoorden van Marchand is hier samengevat, TikTok bestaat sinds 2018 in huidige vorm en is, mede door corona in kort tijd heel groot geworden. Het desinformatieteam van TikTok is verspreid over de hele wereld. Over het in kaart brengen van desinformatie op het platform zegt Marchand: “We zijn redelijk goed in het in kaart brengen van de actoren van desinformatie en er zijn ook al transparantie rapporten uitgegeven. Het wordt moeilijker als het gaat over User Generated Content: wat is het omslagpunt, wanneer wordt iets desinformatie? Wij spreken van ‘harmful misinformation’ wanneer iets echt niet waar is of aan kan zetten tot haat.” Marchand vindt de kritiek op TikTok wegens de aanwezigheid, verspreiding en zelfs aanbeveling van schadelijke video’s terecht en vindt het de taak van het platform om de aanpak tegen desinformatie te verbeteren. Het bieden van meer transparantie aan gebruikers bijvoorbeeld met betrekking tot algoritmes, privacy en advertingssystemen hoort daarbij. Een ander aspect is de verantwoordelijkheid om excessen weg te nemen door middel van factcheck programma’s. TikTok gebruikt een scala aan acties om te reageren op desinformatie “Afhankelijk van hoe erg een overtreding is, nemen we actie. Bijvoorbeeld kinderpornografisch materiaal verspreiden wordt meteen geband, zonder waarschuwing. Als een post over een bepaald onderwerp gaat, bijvoorbeeld Covid, komt er een pop-up die vraagt of je werkelijk iets wilt delen of plaatsen.”
Marchand beargumenteert dat traditionele mediabedrijven op het platform moeten publiceren zodat er meer betrouwbare bronnen op het platform zijn. Daarnaast geeft hij aan de samenwerking onderwijs en onderzoek te zoeken, in het bijzonder met betrekking tot het vergroten van de mediawijsheid.
Aanpak desinformatie op platforms
Aan de tafels werd verder gesproken over de aanpak van desinformatie op platforms. Een paar bevindingen:
● Er zijn veel verwachtingen voor beter geregelde toegang tot data voor onderzoek.
● Marchand deed het verzoek tot meer (nieuws)media op platforms. De wedervraag is: hoe zorg je ervoor dat die media meer worden gezien door de gebruikers van de platforms? Een andere overweging: aanwezigheid kan gezien worden als validatie van het platform.
● Zijn sociale media platformen überhaupt in staat desinformatie te beheersen en is social media geschikt voor het creëren van vertrouwensband tussen mensen waarop ze leren bepaalde informatie te beoordelen?
● Mensen gedragen zich te veel als consument en minder als burger van de democratische samenleving. Moeten platformen meer burgerskwaliteiten aanmoedigen?
● De Digital Services Act is in werking getreden: hoe transparant wordt het desinformatiebeleid van platforms precies? Hoe ga je ervoor zorgen dat deze platforms zich aan deze en eventueel aanvullende regelgeving houden?
Vragen die we met onderzoek zouden kunnen beantwoorden de komende jaren:
● Wat gebeurt er als grote nieuwsmerken aanwezig zijn op sociale media? Wat doet dit met jongeren?
● Hoe ga je in gesprek met de groep TikTokgebruikers die kwetsbaar zijn voor desinformatie?
Bronnen voor meer informatie
● Onderzoek naar corona complottheorieën
Aangeleverd door Bert Pieters:
● Het volledige lespakket “What’s New”
● Enkele tips om te praten met iemand die in complottheorieën gelooft:
● Een vertaling van die tips specifiek voor ouders.
Aangeleverd door Thierry Marchand:
● Een blog over onze laatste inspanningen op het gebied van desinformatie (de titel van de blog heeft het over misinformatie, maar dit is een fout).
● Ons laatste transparantierapport (over Q3 2022), waar cijfers en casussen mbt het bestrijden van desinformatie worden benoemd.
The Strengthened Code of Practice on Disinformation
● Alle rapporten die de ondertekenaars van de EU Code of Practice on Disinformation hebben ingediend bij de Europese Commissie, waaronder TikTok.
● Een blog met een update over de inspanningen van TikTok om desinformatie in Europa te bestrijden.